Van Fries kind tot internationale ster

Als je mensen vraagt wie Mata Hari was, krijg je vaak niet meer te horen dan ‘eh eh, spionne toch? En iets met sex?’ Hoog tijd om wat meer te vertellen over dit Friese kind dat een wereldberoemde ster werd.

Ze had drie broers en was het enige meisje in het gezin van Adam Zelle en Antje van der Meulen. Geboren 7 augustus 1876. Vader had een winkel in hoeden en petten, niets bijzonders dus. Ware het niet dat hij goed geboerd had op de beurs, waardoor het geld bij de Zelles naar binnen klotste. Margaretha en haar broertjes kregen een bokkenwagen, waarmee ze door het provinciale Leeuwarden reden. Zoals ze veel later met een rijtuig door Parijs reed.

Ze was een opvallende leerlinge (kijk maar naar de foto, ze staat rechtsboven) die goede cijfers haalde op de middelbare meisjes school, behalve voor gedrag. Als ze 13  is, slaat het noodlot toe. Haar vader gaat failliet, haar ouders scheiden en moeder overlijdt. Het gezin valt uit elkaar, Margaretha gaat naar de Kweekschool in Leiden, maar moet er weer af als ze gesnapt wordt op schoot bij de directeur.

Via een advertentie komt ze in contact met de veel oudere militair Rudolp MacLeod. Ze trouwen, verhuizen naar Nederlands Indië en krijgen twee kinderen, Non en de kleine Norman, die heel jong overlijdt. Het huwelijk wordt niets, MacLeod mishandelt zijn vrouw en is geweldig jaloers op de aandacht die zij trekt, vooral van mannen.

Terug in Amsterdam moet Margaretha de eindjes aan elkaar zien te knopen, want MacLeod komt niet over de brug met alimentatie. Ze brengt Non onder bij familie en probeert geld bij elkaar te scharrelen als actrice, gezelschapsdame en pianolerares. Ze reist af naar Parijs, in de hoop daar aan de bak te komen. MacLeod neemt Non van haar af, ze zal haar nooit meer zien. ‘Denk niet dat ik slecht ben’, schrijft ze aan familie.

In 1903 breekt ze door als danseres. Haar Indiase dansen waarbij ze steeds sluiers afgooit tot ze bijna in haar blootje stond, veroorzaken een enorme opwinding. Striptease in het theater, dat was nog nooit vertoond. Vanaf dat moment heet ze Mata Hari (Maleis voor Oog van de Dageraad). Ze treedt op in alle grote zalen van Europa, van het Olympia in Parijs tot de Scala in Milaan en lijdt een luxe leven. Ze verdient zelf een heleboel geld, maar wordt als courtisane ook onderhouden door haar vele minnaars. Dat was heel gebruikelijk in die tijd.

Door al die internationale contacten van haar loopt Mata Hari tijdens de Eerste Wereldoorlog in de gaten. Ze wordt door de Franse geheime dienst in de gevangenis gezet, op verdenking van spionnage voor de Duitsers. De Fransen zelf hadden haar trouwens ook als spion ingehuurd. Vanaf dat moment is Mata Hari helemaal alleen, haar vele vrienden geven niet thuis. Ze heeft geen schijn van kans tegenover het militaire tribunaal, dat haar ter dood veroordeelt. Op de ochtend van de 15e oktober 1917 wordt ze in Vincennes, aan de rand van Parijs, door een vuurpeloton gedood.

De executie in Vincennes (foto uit een film)

Dat is het moment waarop de mythe ontstaat. Was ze onschuldig? Werd ze door de Fransen gebruikt? Er ontstaan kampen voor Mata Hari en tegen. In de jaren negentig worden pogingen gedaan het proces te heropenen. Het lukt niet. De Franse generaal Bach constateert na inzage in de Franse processtukken dat Mata Hari geen professionele spionne, maar hooguit een ‘honorable correspondante’ was. Een informante dus, zoals er vele duizenden waren.