Honderd jaar na de executie van Mata Hari in Frankrijk zouden de Franse archieven opengaan. In oktober dus. Maar het complete dossier van de rechtsgang is nu al te lezen op internet, 1295 pagina’s dik.
In vrijwel alle publicaties over Margaretha Zelle (de echte naam van Mata Hari) staat dat het dossier in oktober, als haar executie wordt herdacht, openbaar zal worden gemaakt. Maar dat is niet het geval. ‘Mevrouw, dit is alles’, bevestigt de conservator van het archief in het kasteel van Vincennes in Parijs. Hij haalt zijn schouders op. ‘Dit is het, verder hebben we niets.’
Door Hanneke Boonstra
Het dossier bevat alle processtukken, verslagen van verhoren, correspondentie van de Franse geheime dienst, getuigenissen, processen verbaal, brieven die Mata Hari in haar nadagen in de gevangenis schreef en verslagen van de politiemannen die haar maandenlang schaduwden voordat ze werd gearresteerd op verdenking van spionage voor de Duitsers.
Op de dag van haar arrestatie, februari 1917.
Geheimzinnig
Het dossier van de danseres, courtisane en spionne mocht van de Franse regering niet eerder dan honderd jaar na haar dood openbaar gemaakt worden. En dus bleven de kartonnen dozen in de kluizen van het naargeestige kasteel, waar ze destijds door twaalf militairen werd doodgeschoten. De geheimzinnigheid voedde de mythevorming rond Mata Hari en de speculaties over de vraag of ze nu wel of niet een spion zou zijn geweest.
De Franse president François Hollande maakte een eind aan de geheimzinnigheid. Hij liet duizenden juridische dossiers ontsluiten, onder meer van de terdoodveroordeelden in de Eerste Wereldoorlog. Mata Hari werd niet expliciet vermeld. Alle documenten staan nu pagina voor pagina op de website van Mémoire des Hommes van het Franse ministerie van Defensie.
De Franse schrijver Jean-Pierre Tubergue kreeg jaren geleden als enige al inzage in het dossier, daarna ging het archief weer op slot en hielden ze bij het archief de kaken op elkaar. Zijn bevindingen – Mata Hari was geen volbloed spionne, maar een informante die hooguit charmante leugentjes vertelde – waren voor het Fries Museum reden de Franse regering te vragen om heropening van het proces. Tevergeefs.
Buitenlandse mannenverslinder
Uit de stukken wordt duidelijk dat Mata Hari geen enkele kans had bij het militair tribunaal, dat haar veroordeelde. De aanklagers en de rechters van toen zagen haar als een mannenverslinder en dan ook nog een buitenlandse, die haar lichaam gebruikte om een luxe leven te leiden. In haar eentje reisde ze door Europa, terwijl in die Eerste Wereldoorlog jonge soldaten bij tienduizenden tegelijk stierven op het slagveld. Zo’n vrouw moest hangen. Een verzoek om herziening – ook bij de stukken – werd kortweg afgewezen. Ze was en bleef ter dood veroordeeld voor spionage en het verstrekken van inlichtingen aan de vijand.
De bijkomende kosten van de rechtzaak, zo is uit de dossiers op te maken, bedroegen 335,65 Franse francs. Het grootste deel daarvan waren de transportkosten en de beloning van tolken, artsen en assistenten. Dat bedrag werd gehaald uit de nalatenschap van de ter dood veroordeelde.
Wanhopig maar met opgeheven hoofd
Op 15 oktober 1917, om kwart over zes, werd ze naar de schietbaan van Vincennes gebracht, beschrijft het proces-verbaal zakelijk. Op die plaats werd het vonnis nog eens aan de veroordeelde voorgelezen. Dadelijk daarna wordt ze gefusilleerd door het vierde regiment van Zouaven. Een maarschalk van het 23-ste regiment van dragonders gaf haar het genadeschot, waarna een arts de dood vaststelt.
Wie nu de naam ‘Zelle’ intikt in het register van Mémoire des Hommes, ziet geen mythe, maar een vrouw in de nadagen van een enorme carrière. Een vrouw die, eenmaal in de gevangenis, wanhopig is en de wereld om zich heen niet begrijpt, maar uiteindelijk op 15 oktober 1917 haar vuurpeloton ’s morgens met opgeheven hoofd recht in de ogen kijkt.
Dit verhaal verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden.
Leave a reply